Μια Συμφωνία Τρόμου - Nosferatu (1922)

Έχει χαρακτηριστεί ως η πρώτη, πολυεπίπεδα πρωτοποριακή, ταινία τρόμου στην ιστορία του κινηματογράφου, ενώ κανένας δεν αμφισβητεί πως πρόκειται για ένα αξεπέραστο δείγμα βωβού γερμανικού εξπρεσιονισμού. Χαρακτηριστικά της η μάχη του καλού και του κακού, μελαγχολικές εικόνες, ο εφιαλτικός βρικόλακας, και κυρίως «ο ερεβώδης ρομαντισμός και η υποβλητική σκοτεινή ατμόσφαιρα». Ο λόγος για την ταινία «Νοσφεράτου, μία συμφωνία τρόμου» που υπογράφει σκηνοθετικά, το 1922, «ο βιρτουόζος της κινούμενης εικόνας Φρήντριχ Μουρνάου».

Στις 21 Ιανουαρίου, στο Μέγαρο Μουσικής, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, σε συνεργασία με το European Film Philarmonic Institute, θα αποδώσει ζωντανά τη μουσική επένδυση που συνέθεσε για την ταινία ο Τζέιμς Μπέρναρντ, ένας συνθέτης ο οποίος έχει χαρακτηριστεί «έμπειρος στον χειρισμό του απόκοσμου φόβου». Την ορχήστρα διευθύνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών Στέφανος Τσιαλής, και η συναυλία υπόσχεται γενναιόδωρο σασπένς σε σινεφίλ και μη.

Η υπόθεση της ταινίας
Το «Νοσφεράτου» είναι έργο αναφοράς στην κινηματογραφική ιστορία, καθώς έχει καταχωρηθεί ως κλασικό θρίλερ. Έχοντας ως βάση το μυθιστόρημα «Dracula» του Μπραμ Στόκερ, ο Χένρικ Γκαλίν δόμησε το σενάριο με τέτοιο τρόπο που η ματιά και η φαντασία του Φρήντριχ Μουρνάου το εξέλιξαν σε ένα «σκοτεινό μεσοπολεμικό δράμα».

Πρόκειται για την ιστορία ενός εφιαλτικού βαμπίρ, του Κόμη Όρλοκ, ο οποίος εισβάλλει σε μια μικρή πόλη, αφού υπογράφει το συμβόλαιο που του παρέδωσε ο αθώος υπάλληλος Χούτερ, σύζυγος της όμορφης Έλεν. Ο απειλητικός χαρακτήρας τον ακολουθεί και σπέρνει τον θάνατο μέχρι να θυσιαστεί μια νεαρή γυναίκα. Με φόντο το απόκοσμο γοτθικό περιβάλλον και εργαλείο «τα συναισθηματικά φορτισμένα πρόσωπα», ο κορυφαίος δημιουργός της βωβής περιόδου του γερμανικού εξπρεσιονισμού, Μουρνάου, διεγείρει την αγωνία του θεατή και την οδηγεί στα άκρα. Εστιάζοντας στον «παράδοξα ευθυτενή βρικόλακα» με τα γαμψά νύχια και τα γουρλωμένα μάτια και υπογραμμίζοντας τις αργές κινήσεις με την «κινηματογράφηση που παίζει με τη σκιά», ο Μουρνάου οξύνει τον φόβο στον θεατή.

Η μουσική συμβολή του Τζέιμς Μπέρναρντ
H αρχική μουσική επένδυση γράφτηκε από τον Χανς Έρντμαν για να εκτελεσθεί από μια ορχήστρα κατά τη διάρκεια της προβολής. Λέγεται, ότι η αρχική μουσική ηχογραφήθηκε κατά τη διάρκεια της προβολής της ταινίας. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της έχει χαθεί. Έτσι, σε όλη την ιστορία των προβολών του «Νοσφεράτου», πολλοί συνθέτες και μουσικοί έχουν γράψει τις δικές τους μελωδίες για να συνοδεύσουν την ταινία.

Το 1997, ο Τζέιμς Μπέρναρντ συνέθεσε μια ορχηστρική παρτιτούρα, η οποία εκτελέσθηκε από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Πράγας, για την τηλεοπτική προβολή της ταινίας από το Channel 4. «Η ιστορία του Δράκουλα πάντα ασκούσε γοητεία πάνω μου, όπως και ο Νοσφεράτου», αναφέρει ο συνθέτης που έγινε διάσημος, κατά τη δεκαετία του ’50 και του ’60, με τις συνθέσεις του για πολλές ταινίες θρίλερ της εταιρίας παραγωγής «Hammer». Και προσθέτει: «Πιστεύω έντονα στις δυνάμεις του Καλού και του Κακού και στην αιώνια μάχη ανάμεσα στο Θεό και τον Διάβολο».

Μιας και ο Μουρνάου είχε χαρακτηρίσει την ταινία σαν «μια συμφωνία τρόμου», η προσπάθεια του Μπέρναρντ εστιάστηκε στο να συνθέσει ένα έργο που στέκεται σαν ένα συμφωνικό ποίημα, συγκροτώντας έναν ιστό πολλών αντιπαραβαλλομένων θεμάτων. Η δύναμη του κακού του Όρλοκ πρέπει να γίνει αισθητή. Το θέμα του είναι αδυσώπητο και παίζεται κυρίως από τα Χάλκινα: τέσσερα τρομπόνια, τέσσερις τρομπέτες και μια τούμπα. Η Έλεν ντύνεται με ένα θλιβερό ρομαντικό θέμα που παίζεται από ένα μεγάλο τμήμα των εγχόρδων. Έχει επίσης ένα βαθύτερο μοτίβο, τη γοητεία που της ασκεί ο Νοσφεράτου. Υπάρχει η αίσθηση ότι η ίδια, θέλει να της πιει το αίμα, ακόμα κι αν τον βρίσκει αποκρουστικό.

Από την άλλη πλερά ο Χούτερ είναι ευτυχισμένος και αθώος, οπότε συνοδεύεται από μια απλή παραδοσιακή μελωδία που ερμηνεύεται από ξύλινα πνευστά. Αυτό αλλάζει όταν συνειδητοποιεί εν τέλει τη φρίκη της κατάστασης. Έτσι περνάμε στο δεύτερο θέμα του, προερχόμενο από τη μελωδία που συνοδεύει το θέμα του Όρλοκ. Ένας άλλος χαρακτήρας είναι ο Κνοκ, ο τρελός, υπηρέτης του κακού που επενδύεται από ένα μυστηριώδες ανοδικό και καθοδικό θέμα, μια μίξη από ελάσσονες και πεντατονικές κλίμακες. Ο διωγμός του από τον όχλο είναι ένα ολοκληρωμένο κομμάτι. Ξεκινά με τα μουρμουρητά των κατοίκων της πόλης: πολλά όργανα που παίζουν λίγο εκτός ρυθμού, χωρίς σταθερότητα.

Στο τέλος, όταν ο κόκορας λαλεί, το θέμα της Έλεν γίνεται ολοένα και πιο δυνατό υπερισχύοντας αυτού του Όρλοκ, και μετατρέπεται σε θέμα της καλοσύνης.